На околу 3 километри североисточно од гратчето Крива Паланка, во прегратките на живописната столетна дабова шума, на прекрасните падини на Осоговските Планини, сместен е манастирот посветен на пустиножителот и чудотворец св. Јоаким Осоговски. Основан е уште во XII век, познат и по името Сарандапор.
Токму во овие предели кон крајот на XI и почетокот на XII век живеел испосникот св. Јоаким Осоговски.
Од житието на преподобниот отец наш Јоаким Осоговски
Преподобниот Јоаким се подвизуваше во втората половина на XI век. Местото на неговиот подвиг е Сарандапор, на Осоговската Планина во близина на македонското гратче Крива Паланка. Затоа понекогаш е нарекуван и Сарандапорски. Тогаш во овие краишта се подвизувале и прочуените Јован Рилски, Прохор Пчински и Гаврил Лесновски.
Бидејќи ревносен за подвижнички живот во осаменост уште од младоста, тој тргна од родниот крај кон пустината на Осоговската гора. Воден од ангел Божји една вечер пристигна во домот на еден бојарин во селото Градец. Во малечката црквичка на тоа село Јоаким најпрво Му се помоли топло на Бога, па седна пред црквата за да се одмори од долгото пешачење. Кога го видоа таму, му пристапија некои бојари, а тој ги замоли да му покажат некое место во планината погодно за осаменички подвизи. Тогаш бојаринот кој му беше домаќин му укажа на подножјето на Осоговската Планина покрај реката Скупица, зашто таму крај потокот наречен Бабин Дол се наоѓа една пријатна осамена пештера, погод
на за животот кој го посакуваше богољубецот. Кога слушна за тоа место свети Јоаким Му заблагодари на Бога и на Пресветата Владичица, па тргна на пат кон местото. Кога стаса на местото наречено Сарандапор, се насели во тамошната пештера и остана во неа до крајот на животот.
Во оваа пештера се подвизуваше мошне усрдно и строго, минувајќи ги деновите и ноќите во непрестајни молитви, бденија, коленоприклоненија, во топли солзи. Пред крајот на земниот живот го посетија некои ловци. Светителот ги благослови и тие тој ден уловија необично богат лов. Потоа преподобниот ги замоли повторно да го посетат, како што тие и направија. Но кога отидоа уште еднаш, го пронајдоа мирно упокоен во Господ. Тогаш чесно го погребаа и потоа доаѓаа на гробот. Преподобниот Јоаким се упокои околу 1105 година.
Во времето на византискиот цар Манојло I Комнен (1143 - 1180) преподобниот Јоаким беше прославуван многу, па тогаш го обновија и неговото подвижничко катче. Таму пристигна вдовецот свештеник Теодор од Овче Поле, се замонаши со името Теофан и собра многубројни браќа. Подигнаа црква и манастир посветени на свети Јоаким. За прв игумен на братството го избраа јеромонахот Теофан. Нему во сон му се јавил свети Јоаким и му рекол дека сака да се нарекува ктитор на тој манастир. Потоа светителот му го открил на игуменот местото на своите свети мошти, па му покажал и дрво во шумата од кое побарал да му направи ковчег и во него да ги пренесе светите мошти во манастирот. Сето тоа отец Теофан го изврши со беспрекорно послушание и браќата со свечена литија ги пренесоа моштите на Преподобниот во манастирот. Светите мошти ги положија во црквата посветена на свети Јоаким и крај нив почнаа да се случуваат многубројни чуда, како во тоа време така и подоцна, до нашите дни.
Од историјата
Самата историја на манастирот започнува со доаѓањето на св. Јоаким во областа на Осоговието. Во времето во кое живеел (XI век) и кога се основал манастирот (XII век), областа на Осоговието се наоѓала во состав на Византиското Царство. Манастирот бил изграден со залагање на игуменот Теофан и месното население, во време на владеењето на византискиот император Манојло Багренороден (1143-1180). Интересно е да се напомене дека манастирот нема ктитор, туку народот сам го градел, на што кривопаланчани се посебно горди. Манастирот во својата богата историја бележи подеми и падови. За неговото значење зборува податокот дека бил посетуван од повеќе црковни великодостоинственици, државници и патеписци. На иницијатива на Хаџи Стефан Бегликчијата во 1847 год. започнува изградбата на големата соборна црква посветена на св. Јоаким Осоговски. Во 1851 год. таа е завршена и осветена. Изградбата била доверена на протомајсторот Андреј Дамјанов (1817-1878), по потекло од родот на Рензовци, најпрочуениот градител на Балканот од почетокот на XIX век.
Дамјанов го вградил извонредното познавање на сложените процеси на градба и проектирање. Овде тој отстапува од решенија и концепти карактеристични за него. По својата архитектонска диспозиција претставува монументална трикорабна базилика, со два реда по три столба, кои целиот простор го делат на дванаесет травеи, над кои се изведени куполи. Од дванаесетте куполи со кои е покриена црквата, девет излегуваат на петтата фасада. Од нив пет се подигнати на повисок тамбур и формираат грчки крст на самата покривна конструкција. Четири од куполите се слепи и ги покриваат аголните травеи на објектот. Три куполи завршуваат под покривната конструкција и не се видливи однадвор. Наосот од јужната и западната страна е опфатен со тремови покриени со осум слепи куполи. На источната страна има три апсиди, од кои средната е седмострана, а бочните се петострани.
И внатрешноста и тремовите на црквата се живописани од вештата рака на четворица македонски зографи. Димитриј Андонов Папрадишки, во периодот од 1884-1945 год. со љубов го пренел сето свое умеење, насликувајќи ги северното и јужното кубе од тремот, западната и јужната фасада и кубињата над тремот од јужната страна.
Во 1884 год. тука работеле зографите Мирон Илиев, Аврам Дичов и Глигорие Петрович од с. Тресонче, кои го живописале средното кубе над тремот од западната страна на црквата.
Најзначајниот дел од фрескописот се наоѓа на западниот ѕид од црквата, кој го насликал Папрадишки. Една од најкарактеристичните фрески е композицијата „Евангелската проповед на апостол Павле”, во која раката на уметникот внела и профани елементи. На оваа извонредна фреска народната носија од кривопаланечко зрачи со сета своја убавина и рустичност.
Во 2005 година е издадена монографија
„Десет века свети Јоаким Осоговски“, од автор-настојател во манастирот Јордан Михајловски.
Монографијата е објавена во чест на десетвековниот јубилеј на ова македонско светилиште, во 2005 година. Монографијата не е само синтеза и хронологија на настаните туку и објективен и научен пристап во третирањето на историските факти.
Пред нас е една видлива трага за милениумското постоење и дејствување, реално и духовно, на свети Јоаким Осоговски, на исклучителната и отелотворителна мисија на верата и верувањето на народот од овој крај, за исклучителната мисија на Македонската православна црква во подигнувањето и зачувувањето на духот и одговорот кон нападите врз народот и неговата вера. Чествувањето на свети Јоаким Осоговски-Чудотворец и неговиот манастир и ден денешен зрачи со силата на црковен, духовен и културен центар со духовни димензии и пораки кои го надминуваат нашиот континент.
Црква на Рождеството на Пресвета Богородица
Најстариот објект во манастирскиот комплекс е малата црква на Рождество на Пресвета Богородица, градена во XIV или XVI век, врз темели на црква градени во XI - XII век. Според градителскиот концепт спаѓа во редот на мали крстообразни еднокуполни цркви, со крстообразна основа, со тристрана апсида однадвор и припрата. Градбата ја карактеризира византиски стил. Градена е со по два реда тули и еден ред камен во хоризонтални редови, со дебел слој малтер меѓу нив. Црквата е една од првите средовековни цркви кај нас живописани во најново време.
Придружен архитектонски ансамбл
Ликовниот уметник Димитар Стојчевски, по потекло од Крива Паланка, едно свое дело со мотив од манастирот го нарекол “Манастирски Град”, инспириран од разиграноста и бројноста на придружните објекти и платоата на кои се распоредени. Стариот конак почнал да се гради во 1864, а завршен е во 1905 год. Потоа следат к
онакот од 1917, конакот со висока фасада, владичкиот конак (сега целосно возобновен), конакот “Плочаница”, крстилницата, малата маѓерница со трем, плевната со штала, казарницата, лебарницата, амбарот за жито и амбарот за ориз, писарницата, новиот конак и конакот на горното собориште.
Манастирот е отворен за верници, посетители, патници и добронамерници. Најчесто доаѓаат на поклонение на чудотворните мошти на св. Јоаким, кои се чуваат во самата црква. Зашто, и самиот тропар на св. Јоаким вели: „Богоносен оче наш Јоакиме, си се јавил како жител на пустината, ангел во тело и чудотворец. Откако преку пост, бдение и молитва прими небесни дарови, ти ги лекуваш болните и душите на оние што со вера ти пристапуваат. Слава Му на Оној што ти дал сила! Слава Му на Оној што те овенчал! Слава Му на Оној што преку тебе сите ги лекува.“
На храмовиот празник, на 29/16 август, мноштво верници притекнуваат во манастирот за да му се поклонат на Светителот.
Тука се одржуваат и културни манифестации, како на пример Меѓународна ликовна колонија „Свети Јоаким Осоговски”, Летна школа за архитектура и Колонија на Здружението на копаничари.
Ова илјадагодишно светилиште сега е епархиски резиденцијален манастир на Полошко-кумановската епархија. Митрополитот Полошко-кумановски г. Кирил со своето несебично себевградување и залагање придонесува за уште поголем развој и процут на манастирот, заедно со свештенството, манастирското настојателство и жителите на Кривопаланечко.
