Старец Ефрем Филотејски: Слово за совеста и послушанието (12.12.2009)
Кога човекот ѝ е апсолутно послушен на својата совест и извршува сè на што му укажува, таа ни најмалку не го мачи. Ова не се случува затоа што нејзиниот глас замолкнал, туку напротив, ова значи дека заради неговото добро послушание, не постои ништо заради што неговата совест би го прекорувала.
Апостолот Јован вели: Кога нашата совест не нè осудува, имаме смелост пред Бога.
Невозможно е човекот да чекори по овој пат а да не се сопне некаде, зашто од една страна ѓаволот, а од друга светот и телото, непрестајно поставуваат пречки во неговиот живот и тој се сопнува сразмерно на своето невнимание. Затоа е потребно кога ќе падне веднаш да стане и да побара прошка. Кога човекот ќе се покае сразмерно на тежината на својот грев, неговата совест, којашто дотогаш го мачела, престанува да го прекорува.
Совеста мораме да ја чуваме во три точки - во однос на Бога, во однос на ближните и во однос на предметите.
Во однос на Бога, човекот ја чува својата совест кога ги одбегнува најразличните гревови. Во однос на ближниот, совеста ја чува ако не го нажалува, не го осудува, не го клевети, не го соблазнува и не го поттикнува на лоши дела. Во однос на предметите, човекот си ја чува совеста кога не ги уништува и не ги оштетува материјалните нешта со невнимание, небрежност и несовесност .
Свети Теодор Студит ни кажува многу нешта за ‘несовесноста’. “Кога ќе видиш нешто да гори или да се уништува, а не го прифаќаш или не го заштитуваш, тогаш тоа е несовесност. Кога твојата облека ќе ја скинеш и ќе оставиш да се распадне сосема, тогаш тоа е несовесност. Кога можеш да работиш, а наместо тоа скиташ наоколу, тоа исто така е несовесност. Кога ќе ја оставиш својата храна, а таа ќе скисне и ќе ја фрлиш, тоа е несовесност зашто требаше да се погрижиш да се изеде пред да се расипе.
Според тоа, несовесност е кога некој греши во однос на материјалните работи, а исто така и кога на кој било начин Го навредува Бога.„
Најголемо богатство се стекнува тогаш кога човекот тежнее да си ја сочува својата совест без товар. Во случај да почувствува дека нешто го повредило, тој мора веднаш да го поправи тоа за да се врати во претходната состојба.
Колку пати нè прекорувала нашата совест! Колку повеќе човек ја слуша својата совест и обрнува внимание на неа толку посуптилно таа го раководи. Воколку таа поистенчено го раководи и прекорува вотолку тој се издигнува во чистотата.
Постои исто така и ‘лукава совест’, која често се појавува под вид, форма и облик на добрата совест. Меѓутоа, во суштина таа е зла, изопачена совест, совест која Му се противи на Бога.
Лукавата совест е оној глас кој за нештата нè учи прелестно, изопачено и спротивно.
Како свое поаѓалиште, извор и темел добрата совест ги има смирението и послушанието, додека лукавата за свое начело ги има гордоста и непослушноста.
Кога човекот не му е послушен на Старецот, кога се противи, кога е лукав и не го слуша, го поседува она што се нарекува самоувереност, а самоувереноста значи лукава совест.
Смиреноумието ја раѓа добрата совест. Бидејќи овие две совести се испреплетени, човек често се прашува: “Дали е ова лукавата или добрата совест? Да ѝ верувам на оваа мисла или на онаа?” За да научи, или подобро кажано за да биде научен што е добра совест, човекот мора да поседува смирение. Но, тој првенствено мора да се потчини на раководење од друг - постар, водич, негов духовен отец - и да биде послушен во сè што ќе му каже тој. Тогаш, малку по малку, ќе почне да забележува кои мисли се лоши, а кои добри, што е нијанса на добрата, а што на лукавата совест. На тој начин тој, од една страна, преку учењето и раководењето на својот духовен отец го избегнува падот, а од друга страна, со време, станува научен какви се нијансите и појавите на овие две совести. Така станува совршен човек.
Оштетени се оние што се надвор од послушанието. Човекот е под притисок и на едната и на другата совест; едната тежнее да го спаси, а другата да го уништи и често се случува да не знае која да ја одбере. Оној што е послушен ја одбегнува таа опасност и малку по малку станува искусен и опитен во разликувањето на добрата совест од лукавата.
Авва Пимен имал две помисли и отишол да му ги соопшти на својот духовен отец. Овој живеел многу далеку оттаму, така што аввата тргнал наутро, а стасал навечер. Ја заборавил едната помисла, па му ја кажал само онаа другата. Штом се вратил во својата ќелија и го ставил клучот во клучалката, се сетил и на втората (заборавената) помисла. Не ја ни отворил вратата, туку се вратил да му ја соопшти на својот духовник. Тој, кога ги видел неговата ревност и прецизност, возвикнал: “Пимене, Пимене, пастиру на ангелите! Твојата добродетел ќе го направи твоето име познато во целиот свет!”
За да стане некој доволно опитен во разликувањето на добрата совест од лошата, мора да мине низ послушанието. Доколку не помине низ послушанието, ќе
биде неопитен. Тој може да има благодатни дарови, може да има добра душа, може да прави разни добри дела, но ќе видиш дека секогаш “куца“ во поглед на расудувањето и смирението. Прва и превасходна добродетел што ја дава потчинетоста на Старецот е расудувањето, коешто доаѓа преку смирението. Со други зборови, послушанието го кали карактерот на човекот и најпрво му дава расудување и смирение.
Прашај го таткото свој и тој ќе ти јави, вели Светото Писмо. Тоа го гледаме и на светоотечкиот пат по којшто чекореа Светителите. Во Житијата на пустинските отци (Геронтикон) читаме дека извесен Захариј имал видение, но дека неговиот духовен отец не бил во состојба да протолкува дали е видението од Бога или од демонот. Потоа ученикот отишол кај Старец со дар на расудување, којшто му рекол: “Видението беше од Бога, но ти оди и потчини му се на својот духовен отец.“ Ова покажува дека послушанието е поважно од видението.
Колку многу ни оставија отците за нашето поучување! Патот кој е најдобар, најисправен, најсигурен и најслободен од одговорност е патот на послушанието кон духовниот отец. “Оној што го практикува послушанието, ги исполнил сите заповеди Христови“, вели Авва Паламон.
“Послушникот го одбрал најдобриот пат“, вели Авва Мојсеј. “Чеда мои, итајте таму кај што е послушанието. Таму лежат радоста, мирот, братољубието, единството, будноста, утехата, венците и наградите.“ Меѓутоа, кога како послушници сакаме да ја истакнеме својата сопствена волја, патот станува тежок, суров и опасен. Кога пак, се држиме за послушанието, престојуваме во љубов, подвиг, братољубие, венци, осветување и спасение.
Самоволието е голема брана, голема препрека. Тоа е ѕид меѓу душата и Бога! Како што ѕидот којшто е пред нас ни го закрива сонцето - заради што местото станува влажно и нездраво и не дава плодови зашто сонцето таму не сјае - така се случува и со ѕидот на самоволието. Кога тој ќе се најде пред душата, таа потемнува и останува бесплодна.
Сонце на Правдата е Христос. Кога душата не е затскриена, Христовите зраци доаѓаат и ја осветлуваат, а човекот донесува плодови и се осветува.
Само оној што ги вкусил плодовите на послушанието може да зборува за него. Послушанието е најблагодатниот пат. Над сè, оној што е послушен го изгонува злобниот демон на егоизмот и гордоста, причинителот на секое зло и - стекнува смирение и безгрижност.
