Беседа изговорена на Преображенито на Господ и Бог, Спасителот наш Исус Христос (19.08.2012)
1. Внимателно разгледувајќи го ова големо Божјо дело - мислам на целото видливо создание – ние го фалиме и му се восхитуваме. Него внимателно го испитуваат и елинските (незнабожечки) мудреци, па исто така, му се восхитуваат и му принесуваат пофалби. Меѓутоа, ние тоа го правиме во слава на Творецот, а тие против Неговата слава, бидејќи безбожно му се поклонија на создаденото, а не на Создателот (Рим. 1, 25). Исто така, ние ги толкуваме (разјаснуваме) пророчките, апостолските и зборовите на Отците во полза на луѓето и во слава на Духот, Кој зборувал преку Пророците, Апостолите и Отците. Нив ги толкуваат и предводниците на ересите, кои се појавиле во злите времиња, но тие тоа го прават на штета на оние кои тргнале по нив и оддалечувајќи се од Вистината, која е во благочестивоста (побожноста), користејќи се со зборовите на Духот против Духот. И во самото слово на евангелската благодат, кое е возвишено и одговара на зрелиот (старечки) слух и поимање, нашите богоносни Отци со своите усти го упростија она што во него е тешко разбирливо, и го направија достапно за сите нас, несовршените. Како чедољубиви мајки, тие со забите ја омекнуваат претерано тврдата храна, правејќи ја соодветна и лесно прифатлива за децата кои се сѐ уште на градите, бидејќи и влагата која се наоѓа во устите на мајките по тело, станува храна за децата. Така и мислите кои постојат во срцата на богоносните Отци, стануваат соодветна храна за душите на луѓето кои слушаат и веруваат. Устите, пак, на лукавите и по зло познатите луѓе се исполнети со смртоносен отров, кој, кога ќе се измеша со животоносните зборови (од Светото Писмо), и нив ги прави смртоносни за оние кои неразумно ги слушаат.
2. Затоа, да бегаме од оние кои не ги прифаќаат светоотечките толкувања, туку пробуваат самите да воведат нешто спротивно. Преправајќи се дека ги почитуваат зборовите на Светото Писмо, всушност, го отфрлаат нивното благочестиво поимање. Да, да бегаме од нив повеќе од змијата, зашто змијата, кога ќе го вкуси телото, го предава на смртта она што е минливо, одвојувајќи го од бесмртната душа; а тие (еретиците), со забите ја дофаќаат само душата и ја одвојуваат од Бога, во што и се содржи вечната смрт на бесмртната душа. Значи, со својата сила да бегаме од таквите луѓе, и да се доближиме до оние кои го советуваат она што е побожно и спасоносно, затоа што е согласно со светоотечкото Предание.
3. Ова сега ви го кажав вам, возљубени, како вовед, бидејќи денес го славиме светото Преображение Христово на гората, и треба да зборуваме за Светлината која тогаш се појави, а против која, нејзините непријатели водат голема борба. Да претставиме сега нешто подробно на евангелските зборови кои денес се читаа, за да ја разјасниме Тајната и да ја покажеме Вистината. „И по шест дни Исус ги зеде Петар, Јаков и брат му Јован, и ги изведе на високата гора сами. И се преобрази пред нив; и Неговото лице светна како сонце“ (Матеј 17, 1-2). Како прво, треба да се разјасни следново: после кој ден Христовиот апостол и евангелист Матеј пресметал шест дена, по кои дошол денот на Преображението Господово? Тоа е оној ден, во кој Господ поучувајќи ги учениците, рекол дека ќе дојде Синот Човечки во слава на Својот Отец, и додал дека „тука стојат некои, кои нема да вкусат смрт додека не Го видат Синот Човечки како оди во Своето Царство“ (Матеј 16, 28), поистоветувајќи ги славата на Отецот и Своето Царство со Светлината на Своето Преображение. И евангелистот Лука, уште повеќе појаснувајќи, го изложува ова: „На осмиот ден по овие зборови, ги зеде со Себе Петар, Јован и Јаков, и се искачи на гората да се помоли. И додека се молеше, изгледот на Неговото лице се измени, и облеката Му стана бела и светла“ (Лука 9, 28-29).
4. Дали тие меѓусебно се сложуваат? Едниот јасно кажува дека помеѓу објавувањето и јавувањето поминале осум дена, додека другиот вели: по шест дена. Слушајте, па ќе дознаете. На гората (Тавор) биле осум, а изгледало дека има шест; заедно со Него се искачиле и овие тројца: Петар, Јаков и Јован, и таму ги виделе Мојсеј и Илија, како беседат со Него; така биле вкупно шест. Меѓутоа, заедно со Господ невидливо биле присутни и Отецот и Светиот Дух, Првиот – сведочејќи со Својот глас, дека Тој е Неговиот возљубен Син, а Другиот – сјаејќи во светлиот облак и покажувајќи ја врската и единството на Светлината, како меѓу Себе и Синот, така и помеѓу Себе и Отецот, бидејќи Нивното богатство се содржи во поврзаноста и во заедничкото зрачење на Светлината. На тој начин, шестмината претставуваат осуммина. Како што тогаш шест и осум не претставувале никакво несогласување, така ни евангелистите – кога едниот вели: по шест дена, а другиот: на осмиот ден; после овие зборови – не се меѓусебно несогласни, туку како, преку едниот и другиот број кои на гората таинствено и во исто време се очигледно покажани, да ни дале некаков вид на изобразување.
5. Некој, така, потпирајќи се само на зборовите, би можел оправдано да заклучи дека богопроповедниците се сосем согласни, бидејќи кога Лука вели: осум дена, тој не му противречи на Матеј кој рекол: по шест дена, зашто бројот осум го вклучува и денот кога зборовите биле изговорени, и оној ден кога Господ се преобразил; и Матеј им дава на оние кои разумно го проучуваат делото да го сфатат тоа: затоа и го употребил зборот „по“, што означува следниот ден (откако Господ ги изговорил спомнатите зборови - Матеј 16, 28), кои кај Лука ги нема; затоа тој и не вели „по осум дена“, како што кажува Матеј, туку: „на осмиот ден“. Така, значи, во излагањето на евангелистите нема никакво разидување.
6. Во нивното привидно несогласување видливо е нешто друго, големо и таинствено. Бидејќи веќе сте подобро подготвени за разбирање на смислата, ве молам да го насочите вниманието на она што ќе биде кажано. Зошто едниот рекол: по шест дена, а другиот спомнал осми ден, додека седмиот го пропуштил? Затоа што великото гледање на Светлината за време на Преображението Господово припаѓа на Тајната на осмиот ден, односно на идниот век, што ќе се јави после крајот на овој свет, создаден за шест дена, и после исчезнувањето на чувствата кои во нас делуваат на шест начини, бидејќи ние имаме пет сетила на кои го додаваме и зборот (или мислата), кој го изразува она што го примаат сетилата и претставува шеста енергија (дејство) во делот кој се однесува на нашите сетила. Но, Божјото Царство, ветено на оние кои се достојни, не само што е над сетилата, туку и над зборовите (односно мислите). Затоа после чудесното прекратување на дејството на овие шест начини на пројавување на енергиите – чие недејствување по чест му припаѓа на седмиот ден – во осмиот ден, со силата на подоброто дејство, настапува Божјото Царство. Оваа сила на Божествениот Дух, под чие дејство оние кои се достојни го созерцуваат Царството, Господ, како што кажува Божјиот Лука, им ја претскажал на Своите ученици: „Вистина ви велам, овде стојат некои, кои нема да вкусат смрт, дури не го видат Божјото Царство“ (Лука 9, 27), што значи дека на оние кои гледаат (созерцуваат) ќе им подари сила да го видат невидливото, бидејќи претходно се исчистиле од смртоносните и душепогубни сквернавења, а тоа е гревот, чие искушување претставува почеток на злото во мислите. Оние кои претходно се исчистиле од тоа, нема да ја вкусат душевната смрт, затоа што, како што јас размислувам, со силата на идното јавување (епифанијата) ќе ги сочуваат неосквернети душата и умот.
7. „Има некои меѓу овие што овде стојат, кои нема да ја вкусат смртта додека не го видат Божјото Царство, како доаѓа со сила“. Царот на вселената се наоѓа секаде и насекаде е Неговото Царство. Кога, пак, кажува дека Неговото Царство „доаѓа“, Тој не вели дека ќе дојде од некое друго место, туку дека треба да се покаже со силата на Божествениот Дух, поради што и рекол дека тоа „доаѓа со сила“. Оваа сила не е случајна и нема да се даде кому било, туку само на оние кои стојат со Господ, односно на оние кои се утврдени во верата во Него и кои ги зеле за пример Петар, Јаков и Јован, кои Логосот први ги качил на високата гора, односно над ништожноста на нашата природа. Господ се јавил на гората, како што некој објаснува, делумно Сам снисходејќи од Својата висина, а делумно издвојувајќи нѐ од нашата земна пониженост – за Неопфатливиот толку, колку што е можно, да биде опфатен од родената (создадена) природа. Ова (Божјо) јавување никако не е потчинето на разумот, туку е многу посилно и повозвишено од него, затоа што се случило со силата на Божјиот Дух.
8. Светлината на Господовото Преображение не е светлина која се создава и исчезнува, не може да се ограничи и не е подложна на моќта на сетилното набљудување, иако на кратко и на самиот врв на гората била видлива и за телесните очи, или, како што се вели: „Со промената на сетилата која во нив ја предизвикал Светиот Дух, тогаш Господовите ученици биле доведени од состојба на тело во состојба на дух“. На тој начин, тие, колку што им подарила силата на Божствениот Дух, ја виделе таа неискажлива Светлина. Оние кои сега хулат на неа, затоа што не разбираат, Светлината на Божјото Преображение која ја виделе избраните апостоли ја препишуваат на материјалната и создадена сила, и со самото тоа се обидуваат да ја сведат на создадена, не само таа Светлина, односно Божјите слава и Царство, туку и самата сила на Духот, со која Божјите јавувања се откриваат на достојните за тоа. Тие, значи, не чуле ниту му поверувале на Павле, кој вели: „Што око не виде, уво не чу, ниту на човекот на ум му падна, тоа Бог го подготвил за оние, кои Го сакаат. А нам, пак, тоа ни го откри Бог преку Својот Дух, зашто Духот испитува сѐ, па дури и Божјите длабочини“ (1. Кор. 2, 9-10).
9. Кога, како што е речено, дојде осмиот ден, Господ ги зема Петар, Јаков и Јован и се искачи на гората да се помоли. Тој секогаш се оддалечувал, дури и од апостолите. Се молел сам, како оној ден кога со пет лебови и две риби нахранил пет илјади луѓе со жените и децата, потоа сите ги отпуштил и сите ученици ги натерал да се качат на коработ, а Самиот отишол на гората за да се помоли. Понекогаш со Себе водел неколку од оние кои биле пред другите. И навистина, кога се приближило времето на спасоносните Страдања, на останатите ученици им рекол: „Поседете тука додека отидам онаму да се помолам“ (Матеј 26, 36), а со Себе ги земал Петар, Јаков и Јован. Во овој случај, земајќи ги само нив, ги извел на високата гора и се преобразил пред нив, односно пред нивните очи.
10. Што значи „се преобразил“? Златоусниот богослов вели: „Им открил, малку од Своето Божество, колку што Тој благоволил, и на учениците им Го покажал Бог, Кој во Него живее“. Како што кажува Лука: „Додека се молеше изгледот на Неговото лице се измени“; и: „Неговото лице светна како сонце“, како што пишува Матеј. Тој вели: „како сонце“, не за некој да си ја замисли таа Светлина како создадена, бидејќи тоа е умно слепило за оние кои не се во состојба да сфатат ништо повозвишено од (видливите) природни појави, туку за ние да сфатиме дека она што за луѓето кои живеат материјално и гледаат согласно сетилата претставува сонце, истото за оние кои живеат согласно духот и гледаат духовно (на духовен начин) претставува Христос, како Бог. Во тоа боговидение боговидците немаат потреба од друга светлина. Вечно, Светлината е Самиот Тој, а не некој друг. Каква потреба од друга светлина имаат оние кои ја поседуваат најголемата Светлина? Така Тој засветлил за време на молитвата и им ја открил на избраните ученици таа неискажлива Светлина, додека таму истовремено присуствувале и најголемите меѓу пророците, за да им покаже дека молитвата е причината за ова блажено видение, и за ние да сфатиме дека преку приближувањето кон Бога, кое се постигнува преку добродетелите, како и преку соединувањето на нашиот ум со Него, се јавува тоа блескање, кое им се дава и е видливо само за оние кои што по патот на усрдното чинење добри дела и чистата молитва непрестајно се вознесуваат кон Бога. Вистинската и најубава Убавина – велат – може да биде видлива само за оној кој го очистил својот ум, бидејќи таа се однесува на Божјата и блажена природа, и оној кој го созерцува нејзиното сјаење и благодат и самиот добива нешто од неа, како и сопственото лице да го обоил со некој блескав сјај. Така и Мојсеевото лице се просветлило (прославило) за време на беседата со Бога.
11. Гледате ли дека и Мојсеј се преобразил кога се качил на гората (Синај) и така ја видел Господовата слава. Меѓутоа, Мојсеј „бил потчинет“ на преображението, и самиот не го извршил, и тоа толку, колку што мерата на сјаењето на Вистината дозволила да ја види и поднесе Божјата Светлина. Нашиот Господ Исус Христос, во Себе го имал тоа сјаење. Затоа Тој немал потреба ниту од молитва, која би го осветлила Неговото тело со Божјата Светлина, туку со тоа (молитвата) ни покажал од каде ќе дојде тоа Божјо просветлување на светителите и како тие ќе го видат, бидејќи и „праведните ќе засветлат како сонце во Царството на нивниот Отец“. Така, целосно станувајќи Божествена Светлина, како потомство на таа Светлина, ќе Го видат Христос како Божествено и неискажливо свети, Христос, чија Божја слава, својствена на Неговата природа, се јавила на гората Тавор како заедничка и за Неговото тело – поради единството на Ипостаста. Така, заради оваа Светлина, Неговото лице „светнало како сонце“.
12. Оние меѓу нас кои се фалат со елинската (односно незнабожечката, хуманистичка философија) и со мудроста на овој свет, и кои никако не сакаат да слушаат за духовните луѓе кога станува збор за учењето на Духот, туку дури и им се спротивставуваат кога ќе чујат за Светлината на Господовото Преображение на гората, која била видлива за апостолските очи, веднаш ја сведуваат на материјалната и создадена светлина, понижувајќи ја на тоа рамниште оваа несоздадена, незалезна и секадепостоечка Светлина, која не само што ги надминува сетилата, туку и моќта на умот, бидејќи, и самите се земни, не можат себеси да си претстават нешто повисоко од земното. Самиот Тој, Кој засветлил со таа Светлина, покажал дека таа е несоздадена, нарекувајќи ја, „Божјо Царство“ – бидејќи Божјото Царство не е потчинето и создадено, туку е единствено кое не е подвластено на господари, кое не може да се освои и се наоѓа на оние страни (однадвор границите) на секое време и век. „Божјото Царство“, велат, „не се создава и не е поврзано за векови или времиња“. Веруваме дека е такво и наследството на оние кои се спасуваат.
13. Бидејќи Господ се преобрази и засветли, за да ја покаже славата, сјаењето на таа Светлина, и за да покаже дека повторно ќе дојде таков, каков што го видоа учениците на гората, зарем е можно Тој токму тогаш да ја добил Светлината, во вид на додаток кој ќе го поседува во вековите, но кој дотогаш (пред Своето Преображение) не го поседувал? Нека е далеку од нас таквото хулење! Оној кој така зборува во Христос би признал три природи: Божја, човечка и природата на таа Светлина. Не, Тој не покажал никакво друго сјаење освен она кое го имал нејавено (скриено) во Себе. Тој под телото го имал скриено сјајот на Божјата природа. Според тоа, таа Светлина е Божја и не е создадена. Како што тврдат богословите, Христос за време на Преображението не примил ништо што дотогаш немал ниту се променил во нешто што претходно не бил, туку тоа го направил за на Своите ученици да им го покаже тоа што Тој Е, отворајќи им ги очите и дозволувајќи им на слепите да прогледаат. Гледаш ли дека очите кои физички гледаат се слепи за гледање на таа Светлина. Значи, ниту таа Светлина била создадена, ниту можела да се види со едноставно гледање на сетилните очи, туку со очите кои со силата на Божјиот Дух биле подготвени да ја видат.
14. Тие биле променети, и само така го виделе променетиот облик, не оној кој се покажал, туку оној кој Тој го примил од самото соединување со нашата природа, обожена со соединувањето со Божјиот Логос. Оттаму и Онаа Која зачнала во девственост и Го родила, на чудесен начин Го познала Бог, Кој е роден и носен во тело од Неа; а, исто така, и Симеон, кој како младенец Го зел во прегратка, и старицата Ана, која се сретнала со Него. Божјата сила се јавувала како низ стаклена мембрана, осветлувајќи ги оние чие срце било очистено.
15. Зошто Тој, меѓу останатите ги бира само оние врховните и ги изведува, и тоа насамо? Сигурно за да покаже нешто големо и таинствено. Што било големо и таинствено во гледањето на материјалната (создадена) светлина, која и пред искачувањето на гората им била својствена, како на оние кои се искачиле, така и на оние кои останале долу? Зошто би им била потребна силата на Духот, и, благодарејќи на неа, подготовка и миење на нивните очи, за да ја видат таа Светлина, ако истата била сетилна и создадена? Зарем материјалната светлина може да биде слава и Царство на Отецот и Духот? Зарем во таква слава и Царство во идниот век ќе дојде Христос – тогаш кога нема да има потреба ни од воздух, ниту од светлина, ни од место, ниту од што било слично на таа (елементарна) стихија, туку кога наместо сѐ тоа, како што кажува апостолот, ќе биде Бог? Ако биде наместо сѐ, тогаш, секако, ќе биде и наместо светлината. Од сето тоа, повторно, се покажува дека таа светлина е Божја Светлина. Така и најголемиот богослов од сите, евангелистот Јован, во Откровението покажува дека оној иден и вечен град „нема потреба ни од сонце, ни од месечина за да светат во него, зашто Божјата слава го осветлила, а и светлина му е Агнецот“ (Отк. 21, 23). Зарем и овде јасно не ни покажа Исус, Кој сега Божествено се преобрази на Тавор, и Кој навистина имал тело како Светлина, односно Божја слава како Светлина, која на гората им се покажала на оние кои со Него се искачиле на неа? И за оние кои во тој град живеат, Тој вели дека нема да им требаат светла, ниту сончева светлина, бидејќи ќе ги осветли Господ Бог, „и повеќе нема да има ноќ“. Каква е таа светлина „во која нема промени ни сенка од измени“ (Јаков 1, 17)? Каква е таа непроменлива и бескрајна светлина? Нели е тоа Божествената Светлина?
16. Како, пак, Мојсеј и Илија, а особено Мојсеј, чија душа не била соединета со своето тело, можеле да бидат видливи и прославени од материјална светлина, зашто и тие, кои се покажале во славата, зборувале за Неговата смрт, со која требало да заврши во Ерусалим (Лука 9, 31). Како апостолите ги препознале?
17. За да не ги измориме премногу вашите умови, останатите евангелски зборови ќе ги зачуваме до времето на сесветото и Божјо свештенослужење. Верувајќи така, како што нѐ научија оние кои ги просветли Христос, односно оние единствените, кои поседуваат совршено знаење, бидејќи, како што Бог вели преку пророкот, „Моја Тајна за Мене и за Моите“, значи – убаво верувајќи така, како што сме научени, и разбирајќи го таинството на Преображението Господово, да отидеме кај сјајот на таа Светлина и, тежнеејќи за убавината на непроменливата слава, да ги очистиме очите на умот (душата) од земната нечистотоја. Да го презреме сето она пријатно и заводливо што не е постојано, и што, иако изгледа слатко, предизвикува вечно страдање, сѐ што, дури и ако го разубавува телото, душата ја облекува во оној фустан на гревот, поради кој, оној кој нема да има облека на вечното соединување (со Христос), со врзани раце и нозе ќе биде фрлен во оган и во вечна темнина.
18. Сите ние да се спасиме од тоа со просветлувањето и познанието на несоздадената и секадеприсутна Светлина на Господовото Преображение, во Негова слава и на беспочетниот Негов Отец и животворниот Дух, Ним единствено Им е својствено тоа блескање, и Божеството, и славата и Царството и силата, сега и секогаш и во сите векови. Амин.
