Обожението како цел на човековиот живот (11.07.2015)
Прашањето за целта на нашиот живот е од првостепено значење, бидејќи се однесува на најважната работа за човекот: целта на неговото постоење на земјата. Ако човекот заземе правилен став во однос на ова прашање, ако ја сфати својата вистинска определба, тогаш правилно ќе може да се соочи со споредните и останатите секојдневни обврски во својот живот, како што се: својот однос кон ближните, кон студиите, професијата, својот брак и издржувањето и израснувањето на своите деца. Меѓутоа, ако не заземе правилен став во однос на ова прашање, тогаш нема да успее и во другите области од својот живот. Бидејќи какво значење можат да имаат тие кога човековиот живот како целина е бесмислен?
Уште од првото поглавје во Светото Писмо се открива целта на нашиот живот, кога светиот писател вели дека Бог го создаде човекот „според Негов образ и подобие“. Оттука ја сознаваме великата љубов на Троичниот Бог кон човекот. Он не сака човекот да биде само некое суштество со одредени дарови (харизми), одредени квалитети, одредена надмоќност над останатото создание, туку Он сака човекот да биде бог по благодат.
Надворешно, човекот изгледа само како биолошко суштество, како останатите живи суштества, животните. Се разбира, човекот е животно, но како што изразито вели свети Григориј Богослов: „Човекот е единственото суштество што се одделува од останатото создание, единственото што може да стане бог“ (Беседа на Богојавление МПГ 36, 324, 13).
„Според Негов образ“ се однесува на даровите што Бог му ги дал само на човекот, за разлика од сите останати Негови созданија, за човекот да е Божји образ. Овие дарови се: разум, совест, слободна волја (слобода), креативност, ерос и копнеж за апсолутното и за Бог, лична самосвест, и сѐ што го изделува човекот над останатото живо создание и го прави личност и идентитет. Со други зборови, сѐ што го прави човекот личност се даровите „според Негов образ“.
Надарен со „образот“, човекот е повикан да стекне „подобие“, да достигне обожение. Создателот, Бог по природа, го повикува човекот да стане бог по благодат.
Бог го надарил човекот со даровите „според Негов образ“, за тој да може да се искачи многу високо, за со нив да достигне подобие на својот Бог и Создател: да има не надворешен, етички однос со Него, туку лична заедница со својот Творец и Создател.
Многу е дрско, можеби, дури и да се каже и мисли дека целта на нашиот живот е да станеме богови по благодат. Меѓутоа, Светото Писмо и Отците на Црквата не го сокриле ова од нас.
За жал, многу луѓе надвор од Црквата, како и многумина внатре, се во незнаење. Тие мислат дека целта на нашиот живот е, во најдобра рака, само морално восовршување, да станеме подобри луѓе. Меѓутоа, според Евангелието, Преданието на Црквата и светите Отци, тоа не е целта на нашиот живот. Човекот не смее само да се восоврши, да стане поморален, поправеден, поскромен, повнимателен. Се разбира, сето ова треба да се случи, но тоа не е најважната цел, крајната цел заради која нашиот Создател го создал човекот. Која е целта? Обожението – човекот да се соедини со Бог, не надворешно или душевно, туку вистински.
Толку високо Православната антропологија го поставува човекот што ако ги споредиме антропологиите на сите останати филозофски, социјални и психолошки системи со Православната антропологија, многу лесно ќе забележиме колку тие се плитки, како тие не одговараат на големиот копнеж на човекот за нешто многу поголемо и повистинско во неговиот живот.
Бидејќи човекот е повикан да достигне „Божјо подобие“, односно тој е создаден да стане бог, тогаш ако не е на патот кон обожение, тој чувствува празнина во себе, дека нешто не е во ред. Не чувствува вистинска среќа дури и кога се обидува да ја пополни празнината со други активности. Тој може да се умртви, да создаде свој измислен свет, но истовремено, тој е плиток, мал и ограничен. Човек се заробува и се затвора во овој измислен свет. Си го организира животот на таков начин што речиси никогаш нема мир, никогаш не е сам со себе. Со врева, напнатост, телевизија, радио и со други информации за речиси што било, се обидува – како што некои се обидуваат со дрога – да заборави, да не мисли, да не се грижи, да не се сеќава дека е на погрешниот пат, дека застранил далеку од својата цел.
Меѓутоа, на крај, несреќниот современ човек не е задоволен, сѐ додека не најде нешто друго, поголемо, кое постои во неговиот живот, нешто навистина убаво и креативно.
Може ли човекот да се соедини со Бог? Може ли да биде во заедница со Него? Може ли да стане бог по благодат?
Претпоставки за обожение
Се разбира, светите Отци тврдат дека обожение може да се достигне во Црквата. Меѓутоа, обожението е дар од Бог, не нешто што сами го стекнуваме. Нормално, ние мора да посакуваме, мора да се бориме и да се подготвуваме да бидеме достојни и спремни да го примиме и зачуваме овој голем дар од Бог, бидејќи Бог не сака ништо да направи без наша согласност. Сепак, обожението е дар од Бог. Затоа светите Отци велат дека ние, од една страна, „доживуваме/искусуваме/проживуваме“ обожение, додека, пак, Бог „дејствува/создава“ обожение.
Може да се направи разлика меѓу неколку неопходни предуслови за човековиот пат кон обожение.
Смирение
Според светите Отци, првиот услов за обожение е смирението. Човек не може да тргне по патот на обожението, да ја прими божествената благодат, да стапи во заедница со Бог без благословеното смирение. Нему му треба смирение дури само и да сфати дека целта на неговиот живот е обожението. Без смирение, како би признал дека целта на твојот живот се наоѓа надвор од тебе, дека се наоѓа во Бог?
Сѐ додека човекот живее егоистично, човекоцентрично, автономно, тој се става себеси како центар и цел на својот живот. Тој верува дека може да се самовосоврши, самоопредели и самообожи. Всушност, ова е духот на современата цивилизација, филозофија и политика: да се создаде подобар, поправеден свет, но автономно, свет кој го става човекот во центар без обраќање/однос кон Бог, без признавање дека Бог е изворот на сето добро. Ова е грешката што ја направи Адам, кој веруваше дека може да стане бог и да се реализира себеси преку сопствените сили. Сите хуманистички убедувања од сите времиња ја прават грешката на Адам. Тие сметаат дека заедницата со Бог не е неопходна за човековото восовршување.
Сѐ правословно е теантрополошкоцентрично (богочовекоцентрично), го има Богочовекот Христос како центар. Сѐ што не е православно – Протестантство, Папизам, Масонство, Јеховини сведоци, атеизам, сѐ што е надвор од Православието, има заеднички именител: центар е човекот. За нас, Христос е центарот. Оттука, лесно е да се стане еретик, јеховин сведок, масон или што било друго, но тешко е да се стане православен христијанин. За да станеш православен христијанин, мора да Го прифатиш Христос, а не самиот себе, како центар на светот.
Затоа, почетокот на патот кон обожение е смирението, односно сознавањето дека целта на нашиот живот не се наоѓа во нас, туку во нашиот Отец, Творец и Создател.
Понатаму, мора да бидеме смирени, да сознаеме дека сме болни, полни со слабости и страсти.
Оној што го почнува патот кон обожение мора да има непрестајно смирение за постојано да се задржува на тој пат. Бидејќи ако ја прифати помислата дека добро му оди и дека напредува сам по себе, тогаш го обзема гордост. Го губи тоа што го стекнал и треба да почне одново, да се смири, да си ги види слабостите, своите човечки болести и да не се потпира на самиот себе. Тој мора да се потпира на Божјата благодат за постојано да се држи до патот кон обожение.
Затоа, во житијата на светиите се воодушевуваме од нивното големо смирение. Иако биле многу блиску до Бог, правеле чуда, точеле миро, сепак истовремено се сметале за ништо, верувале дека се далеку од Него, дека се најлошите луѓе. Токму ова смирение ги направило богови по благодат.
