Патот до непрестајната молитва (16.07.2015)
Молитвата сѐ повеќе и повеќе ќе те привлекува. Ќе си речеш: „Сигурно поминале петнаесет минути“, а, всушност, поминале два часа. Еве колку многу човек нема да сака да си го оттргне умот од срцето и од слушањето на молитвата. Кому му треба пеење или што нешто слично? Еве зошто на Отците во пустината не им требале вакви работи. Се разбира, тие се одобрени од Црквата, но луѓето што го пронашле овој метод на умна молитва, која е многу повозвишена од другите молитви, ги оставиле вообичаеностите и се држеле до суштината.
***
Кога се разбудуваме за бдение, по кажувањето на „Оче наш“, Трисвето, Педесетиот псалм и „Симболот на верата“, треба малку да ја наклониме главата кон горниот дел на градите и треба да се обидеме да го одвлечеме умот од сѐ и да го внесеме во градите, во срцето. Како што ќе ја наведнеме главата, треба умот да го принудиме да влезе таму. Штом ќе влезе, треба да почнеме да кажуваме „Господи Исусе Христе, помилуј ме“. И ќе видите. Се разбира, на почетокот може да се појават некои мали потешкотии, но со малку истрајност и трпение ќе се постигне посакуваниот резултат. Тогаш, штом умот се загрее и почувствува наслада и го усвои, ништо нема да може да го сопре, па дури и ако седи таму цела ноќ. И тогаш ќе видиш како времето поминува и ќе си кажеш: „Но само што почнав да се молам“. И ќе се здобиеш со огромна полза од овој метод на молитва.
Зошто дојдовме овде? Нели дојдовме за да Го најдеме Бог? Нели дојдовме за да ја најдеме Неговата благодат? Нели дојдовме да најдеме мир? За да се избавиме од страстите? Со оваа молитва се постигнуваат сите овие работи. Од молитвата ќе дојде топлина, пламен во душата. Откако молитвата ќе ја причини оваа топлина, топлината ќе донесе повеќе молитва итн. Кога ова ќе се случи, ќе видите дека малку по малку слабостите изгоруваат, помислите изгоруваат, и на крај се здобиваме со чистота на срцето. А тогаш Отецот и Синот и Светиот Дух ќе дојдат и ќе си направат живеалиште, пребивалиште во срцето.
Светите Отци велат дека умот лесно се валка и лесно се чисти, додека, пак, срцето тешко се чисти и тешко се валка. Умот лесно се валка кога се расејува од некое зло. Срцето, пак, веднаш не учествува во валкањето. Кога срцето создало добра духовна состојба, но подоцна на некој начин ја губи и умот почнува да се валка со различни работи, срцето не се менува толку лесно – зашто претходно било преобразено од благодатта, па затоа злото бавно и со тешкотија напредува.
Затоа, молитвата е потребна за да го преобрази срцето од плотско, острастено и самољубиво во бестрасно, за да не чувствува никакви страсти. Кога центарот е очистен, зраците и опсегот ќе станат чисти. Молитвата ќе ги изгони очајот, безнадежноста, небрежноста и мрзливоста, зашто ќе донесе нова решителност, нова желба за нови подвизи. Значи, кога ќе го почувствуваме ова преобразување во нас, тогаш точно ќе разбереме кои се плодовите и целта на молитвата. Тогаш ќе сфатиме дека Царството Небесно е во нашето срце: Царството Божјо е внатре во вас (Лука 17, 21).
Токму овде, во срцето, ќе го најдеме скапоцениот бисер, бидејќи по срцето ќе копаме со молитвата, тежнеејќи својот ум да го додржиме внимателен во срцето. Што е тој бисер? Тоа е благодатта на Светиот Дух што ја примивме со Крштението. Но таа благодат била закопана или поради нашето незнаење или поради нашето напредување во страстите. (...) На почетокот ѓаволот ќе му причинува вознемирност на срцето и срцето ќе чувствува одредена тешкотија и други негативни чувства. Но, постепено ќе почне да се пробива низ оваа тешкотија и ќе започне неговата убавина. А потоа нема потреба од учител – молитвата сама ќе нѐ учи.
Ќе видите дека, автоматски, умот и срцето сами ќе сакаат да се молат на овој начин, зашто ја согледуваат ползата од тоа да бидат многу повеќе од она што си замислувате дека се сега. Зашто оттука па натаму од сѐ се добива полза. Тука е златото – не монети или сребро или што било друго. Ова е чисто злато. Кој би открил злато некаде и потоа не би отишол да го собере со сета своја ревност и алчност?
Му се восхитував на мојот Старец. Имавме специјални столчиња за молитва; тие беа исто како обичните, само пониски, а потпирачите за раце беа повисоки за да бидат поудобни. Ќе седеше таму со часови, кажувајќи: „Господи Исусе Христе, помилуј ме“. А кога божествената благодат беше дејствителна и умот бистар, ќе престанеше да ја кажува молитвата и ќе започнеше со созерцание на умот. Но кога не наоѓаше созерцание и умот му заскитуваше, повторно ќе го внесеше во срцето и ќе стекнеше полза од молитвата. На тој начин стекнуваше полза или од молитвата или од созерцанието и вака поминуваше седум, осум, девет часа.
Откако си се молел и молел, ќе мислите дека само што сте почнале. Што се три или четири часа? А ако умот сака да избега, да се „одмота“, повторно се враќа назад како нешто да го влече и привлекува назад во срцето. Малку по малку човекот што се занимава со оваа молитва внатрешно се восовршува. Срцето сѐ повеќе му се очистува и потоа се здобива со молитвата на срцето. Потоа достигнува високи нивоа на молитва. Умот самиот следи како срцето ја изговара молитвата. Ова се нарекува „молитва на срцето“.
Трудејќи се во оваа молитва многу години, светите Отци достигнуваа до возвишени духовни состојби. Влегуваа во созерцание, во ’истапување‘, излегуваа од самите себеси, доживуваа ’грабнување на умот‘ – како што вели свети апостол Павле: во тело ли, не знам; или надвор од телото (2. Кор. 12, 2) – нешто што им се случи и на многу други Светии.
Мора да почнеме со желба, со копнеж, со ревност. На почетокот човек наидува на мала тешкотија, но патот ќе се отвори и тогаш никој нема да може да го сопре. Другите потоа можат да кажуваат што сакаат – неговата душа се насладува и никој не може да го сопре. Тогаш ќе најдете благодат, олеснување од страстите, а особено олеснување од нечистите помисли. Ќе добиете големо ослободување. Со време тие ќе исчезнат, ќе бидат избришани од умот преку молитвата, и срцето потполно ќе зацели. Ќе стане како незлобливо детско срце. Сѐ ќе гледа природно.
Бидејќи стекнавме навика да ја кажуваме молитвата со вдишување и издишување, кога служевме и требаше да се кажат возгласите, понекогаш – на почетокот, се разбира – речиси ќе кажев: „Господи Исусе Христе...“ наместо зборовите на возгласите! (...) Човек толку многу се навикнува на молитвата што подоцна ништо нема да може да го натера да ја остави. Еве колку многу таа го освојува човекот – се разбира, зависно од енергијата што тој ја вложува. На почетокот ќе може кратко време да ја кажува; следниот ден – повеќе; следниот ден уште повеќе, а потоа постојано ќе ја кажува.
Кога бевме на Света Гора и нашиот Старец сѐ уште беше жив, ја кажувавме молитвата по два, три, четири, пет часа. Секако, кога сонот нѐ напаѓаше, станувавме и одевме надвор да ја кажуваме молитвата на глас, за – така да се изразам – повеќе да се „опуштиме“. Но кога сонот не нѐ напаѓаше, останувавме внатре цела ноќ.
***
Ако се трудиме во молитвата, да внимаваме на слободното однесување и на гордоста, бидејќи тие се голема пречка за молитвата. Затоа, потребно е многу самоукорување; постојано да се осудуваме самите себе.
***
Ние да ја извршиме својата должност за да ја устроиме својата молитва и да се смириме, а другото е Божја работа. Ќе извршиме сѐ што е пропишано, но Бог е Тој што ѝ ја дава суштината на молитвата. Колку посмирено ќе се молиме толку поголема благодат ќе стекнеме за време на молитвата. Сепак, најважно е умот да внимава на зборовите на молитвата и никако да не мисли на нешто друго. Тоа е сржта на целото прашање.
***
Само преку умно-срдечната молитва човекот достигнува бестрастие. Ниту со читање ниту на кој било друг начин може да се дојде до бестрастие. Оној што се моли на овој начин, ќе го намрази и празнословието и слободното однесување, и сѐ друго неподобно за да не ја загуби духовната состојба што ја нашол во молитвата. Се молам Бог да ви го даде чувството на молитвата, а кога ќе дојде благодатта, тогаш во пракса ќе го откриете и ќе го сфатите ова што сега ви го кажувам.
Старец Ефрем Филотејски и Аризонски
